Döviz Kurları Neden Yükselir ?

Geçtiğimiz 10 gün içinde döviz kurundaki istikrarlı yükseliş bugünde etkisini gösterdi. Bugün TCMB son verilerine göre Dolar 4.2428, Euro 5.0685 Türk Lirasına ulaştı. Peki bu döviz kurları kafası esince mi yükseliyor? Yoksa yükselmesi için bazı sebepler  mi var? Tabiki döviz kurunun yükselmesinin bazı sebepleri var.

İktisattaki temel arz-talep dengesini hatırlayalım. Bir şeye olan talep yani ilgi çoksa, o şeyin fiyatı yükselir. Tüketim mallarında olduğu gibi dolarda da aslında durum bundan ibaret. Dolar yükseliyor ise bilin ki insanlar dolara daha çok sahip olmak istiyordur. İnsanlar daha fazla dolar alırsa, ortada alınacak olan dolar azalır ve doların fiyatı yükselmeye başlar. Eğer bir ülkede insanların satın alarak azaltamayacağı kadar dolar varsa (yani insanlar dolar aldıkça, ülkeye daha fazla dolar giriyorsa) işte o zaman doların fiyatı yükselmez. Ülkeye giren dolar miktarına göre sabit kalabilir, ufak dalgalanmalar yaşar hatta belki doların kuru düşer, yani dolar yükselmez.


Ülkeye giren dolar miktarı

Ülkeye giren döviz miktarı konusuna değinmeden olmaz. Bir ülkeye döviz girmesinin sadece ama sadece üç yolu vardır. Bunlar sırası önemli olmaksızın şu şekildedir:

Ülkeye giren döviz miktarı konusuna değinmeden olmaz. Bir ülkeye döviz girmesinin sadece ama sadece üç yolu vardır. Bunlar sırası önemli olmaksızın şu şekildedir:
1-Yatırım (Uluslararası yatırım)
2-Turizm (Yabancı turist gelmesi)
3-İhracat (Mallarının ihracatı ile elde edilen gelir)
Eğer bu üç ana başlık ülke için iyi durumdaysa korkmayın o ülkede dolar yükselmez adeta yerlerde sürünür.
Peki tek etken bu mudur? Hayır elbette değil. Bu üç ana başlık kendi içinde daha detaylı alt başlıklara sahiptir. Genel hatları ile bu konuya değinelim. Şimdi örnek olarak Türkiye’yi ele alalım. Ve farz edelim ki Türkiye’de dolar yüksek olsun. Mesela 1 ABD Dolarının karşılığı 4 Türk Lirası olsun. Ve doların yükselme sebepleri konusunu alt başlıklar halinde inceleyelim.


1-Doların yükselme sebepleri - Yatırım ilişkisi

Burada sözü edilen yatırım kavramı, elbette ki uluslararası yatırımdır. Yani yabancı sermayenin, Türkiye’ye kendi parasını sokması ve çeşitli yatırımlar yapmasıdır. Yabancı sermaye, bir başka ülkeye yatırım yapacaksa o ülkede belli başlı şeyler arar.
Bunlardan en önemlisi siyasi istikrardır. Eğer ülkede siyasi karışıklık varsa, ülkenin halkı mutsuz ise, ülkenin refah seviyesi kötüye gidiyorsa, ülkedeki ekonomik düzenlemeler hukuka uygun şekilde ise, vergi oranları çok yüksek değilse yabancı sermaye o ülkeye parasını sokar.
Çünkü bilir ki eğer işler ters giderse, hukuk sistemine güvenir, siyasi otoritelere ve hükümete güvenir ve haklarının korunacağını bilir.
Ancak yukarıda saydığım göstergeler iyi durumda değilse, yeni yabancı sermayeyi bırakın, ülkeye daha önceden gelen yabancı sermaye bile pılını pırtını toplayıp o ülkeden kaçar, daha fazla güvendiği, riskin daha az olduğu ülkelere yatırım yapar. Yani ne olur? Ülkeden dolar çıkar, ülkedeki dolar miktarı azalır.
Yabancı sermayeyi etkileyen bir diğer önemli unsur elbette ki ABD’de merkez bankası rolü üstlenen FED’in faiz oranlarıdır. Eğer FED faiz oranları yüksek ise, yabancı yatırımcı parasını FED’e götürür. Çünkü FED’in faizi yüksektir ve hiçbir şey yapmasa bile parası değer kazanacak, paradan para kazanabilecektir. Eğer FED’in faiz oranı düşükse, yatırımcı parasını FED’den alır yani ABD’den çıkarır ve başka ülkelerdeki fırsatları kovalar.


2-Doların yükselme sebepleri – Turizm ilişkisi

Ülkeye dolar girmesinin kaynaklarından bir diğeri ise turizmdir. Turizm sektörünün “bacasız sanayi” olarak adlandırılmasının sebebini şimdi daha iyi anlıyor olabilirsiniz. Peki turist neden bir başka ülkeyi ziyaret eder? Elbette ki tatil yapmak için. Peki siz, güvenmediğiniz bir ülkeye tatil yapmaya gider misiniz? Terör tehlikesi olan bir ülkede ailenizle birkaç hafta geçirmek ister miydiniz?
Turist, yatırımcı gibidir. Güven arar, huzur arar, can güvenliği arar. Terörün olduğu ülkede turist olmaz. Terör tehlikesi ne kadar artarsa ülkeye gelen turist sayısı da o ölçüde azalacaktır.
Ülkemizden bahsedecek olursak, 2015 yılında Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı 36.2 milyon. Yani neredeyse ülkemizin nüfusunun yarısı kadar daha insan yıl içerisinde ülkemizi ziyaret etmiş, ülkemizde para harcamış ve turizm gelirlerine katkı sağlamış. 2016 yılında ise bu rakam 25.3 milyona gerilemiş. Yani turist sayısı azalmış.
Gelen her turist sizce kaç yüz dolar harcıyordur? Yapılan bir araştırmaya göre, Türkiye’ye tatil amacıyla gelen bir turist, bir günde en az 150 ABD Doları harcıyor. 2015 yılında turizm gelirimiz 35 milyar ABD Doları. Yani Koç Holding’in piyasa değerinin tam 3.5-4 katı. Koç Holding, Türkiye’nin en değerli özel şirketi.


3-Doların yükselme sebepleri – İhracat ilişkisi

Bu çok ama çok daha detaylı bir konu. Elimden geldiğince açıklayıcı olmak için konuyu basite indirgiyorum.
İhracat, ülke içerisinde üretilen malların dış ülkelere satılmasıdır. Bu satış, ülkeye dolar girmesi (döviz) anlamına gelir. Yani ülkedeki dolar miktarını artırır. Ne kadar çok ihracat yapılırsa, o kadar çok dolar sahibi oluruz. Ancak dışarıdan aldığımız mallara verdiğimiz dolarların, ülkemize giren dolar miktarından az olması gerekir ki, elimizde dolar kalsın. İşte ithalat-ihracat dengesi (Makro Ekonomi dersindeki (X-M)) budur.
Türkiye’de durum nasıl? Türkiye’de ihracat, her zaman ithalattan daha azdır. Yani bizim ülkemiz son 60-70 yıldır her yıl dışarıya sattığı maldan daha fazla mal satın almıştır. Bu ne demek oluyor? Her yıl biz kazandığımız dolardan daha fazlasını harcadık.
Bunun sebepleri var elbette. Dışarıya hammadde satışı ancak dışardan katma değeri yüksek mal satın alınması, sanayi tipi ürünler alıp daha çok tarım ve tekstil ürünleri satmamız, rekabet gücümüzün düşük olması, ithalata bağlı ihracat yapıyor olmamız şeklinde. Bu konudan tez yazılabilir o yüzden burada durmak zorundayım.

Özet olarak
Ülkedeki dolar talebinin, dolar miktarından fazla olması, doların yükselme sebeplerinin başında gelir.
Yabancı yatırımcının ülkeye gelmemesi, mevcut yatırımcının ülkeden çıkması doları yükseltir.
İthalat doların yükselmesinde çok önemli bir etkendir.
Siyasi sorunlar, bürokratik krizler doların yükselmesine sebep olur.
Turizm gelirlerinin düşmesi doları yükseltir.
Dışa bağımlı ekonomiye sahip ülkelerde dolar kuru daima istikrarsızdır.
Sanayi ürünleri ihraç etmeyen ülkelerde dolar kuru sorunu daima görülür.

Devalüasyon Nedir, Türkiyede Devalüasyon

 

Kelime olarak değerini düşürme anlamına gelen devalüasyon, bir iktisat terimi olarak ülke parasının yabancı paralar karşısında değerinin düşürülmesini ifade eder. Piyasa mekanizmasının işleyişi sonunuda gayri iradi ve amaçlanmayan bir sonuç olarak değil, hükümetlerin bilinçli ve iradi kararlarının sonucu olarak gerçekleşir.

Devalüasyonda güdülen ana amaç, ödemeler dengesi açıklarının tamamen veya mümkün mertebe kapatılmasıdır. Ülke parasıyla ifade edilen iç fiyatları, yabancı para cinsinden ucuzlattığı için ihracatı arttırması, dış ülkelere ait mal ve hizmetleri ülke parası cinsinden pahalılaştırdığı için de ithalatı azaltması ve böylece dış ödemeler dengesini olumlu yönde etkilemesi beklenir. Fakat bu beklentinin gerçekleşmesi, devalüasyon zamanının ve oranının isabetle seçilmesi, dış ve iç malların ve hizmetlerin arz ve talep esnekliklerinin devalüasyon amacına uygun özellikler taşıması gerekir.

Diğer Eksik Rekabet Piyasaları

Deflasyon bir iktisadi istikrarsızlık halidir ve sebebi de talep yetersizliğidir. Başka bir ifadeyle enflasyondaki sebep, burada adeta tersine çevrilmiştir. Yani bu defa toplam arz, toplam talebi aşmakta ve toplam talep, toplam arz karşısında yetersiz kalmaktadır.

Toplam talebin toplam arz karşısında yetersiz kalması demek, ekonomideki toplam harcamaların mevcut mal ve hizmetlerin tamamını satın almaya yetmemesi demektir. Bu sebeple üretilen mal ve hizmetlerin bir kısmı alıcı bulmaz olur. Bu sonuç üretici ve satıcıların rekabetine ve giderek fiyatların düşmesine sebep olur. Mal ve hizmetlerin bir kısmının satılamaması ve fiyatların düşmesi, karların azalması demektir. Üretici ve satıcıların bu duruma ilk tepkisi mal stoklamasına gitmek, daha sonraki tepkisi ise üretimi kısmak şeklinde ortaya çıkar. Üretimin kısılması, istihdamın kısılması ve işsizliğin artması demektir. 

Ülkemizin GSYİH rakamları  7 yıl içerisinde oldukça iyi  bir durum sergilemiştir.  2015 yılında  ani bir  düşüş  gerçekleşmiş  ancak  2016 yılında  son 7  yılın en büyük rakamlarına ulaşmıştır. 2017  yılında 2016  yılına göre gerçekleşen düşüşün  Döviz Kurundaki artıştan  kaynaklandığını düşünüyorum.
Ülkemizde  yaşanan teknolojik gelişmelerin ve dışa  bağımlılığın bir nebze de olsa azalması  ilerleyen  10-20 yıl içerisinde GSYİH  rakamlarında büyük  oranda artışlara  önemli  oranda  etkisi  olacağını düşünüyorum.

Grafikte  verilen verilere göre 2010 yılı ile  2013 yılları arasında  kişi başına düşen  gelir rakamları artış  göstermiş. Ancak grafiğin  son 4 yılında  biraz fakirleştiğimiz görülüyor. Bu durumda  döviz  kurunun biraz da olsa  etkisinin  olduğunu düşünüyorum.   
Ülkemizde istihdam  politikalarının  geliştirilmesi ve  katma  değeri yüksek  olan  ürünlerin üretim alanında yapılan teşvikler ve  ar-ge  çalışmaları hem GSYİH rakamlarında hem de Kişi  Başına Düşen Gelir rakamlarında  önemli  oranda bir artışa yol açacağını düşünüyorum.

       İşsizlik  oranları 2010 yılından 2013 yılına kadar  artış  göstermiş. 2016 yılında son 7 yılın en  yüksek oranına ulaşmış durumda.  2017 yılında  2016 yılına göre %1,5  gibi  bir düşüş gerçekleşmiş.  2018 yılında işsizliğin biraz  daha  düşeceğini düşünüyorum.                   
 Şimdi  işsizliğin  sebeplerine  biraz  değinelim. İşsizliğin  sebepleri:

 1-Ekonomik  Krizler 
1929 yılında yaşanan Büyük  Buhrandan  sonra dünya  genelinde büyük bir işsizlik oranı oluşmuştur. Türkiye'de de belirli dönemlerde  ekonomik krizler yaşanmıştır. 2000 yılı ve 2008 yılında  yaşanan  krizler  işsizlik  oranlarına etki etmiştir.

2-Teknolojinin  Gelişmesiyle  İşgücünün  Yerini  Teknolojinin  Alması 
Teknolojik gelişmelerden dolayı  ortaya çıkan işsizliği normal  olarak karşılıyorum. Ancak gerçekleşen  teknolojik gelişmeler  sürekli işsizliğe  sebep  olacak diye  bir durum söz konusu olamaz.  Yani Teknolojik gelişmelerden kaynaklanan işsizliği önlemek  için istihdam  politikaları  geliştirilirse işsizlik diye bir durumun  söz konusu olacağını sanmıyorum. Ülkemizde bu  durum  tarım  alanında oldukça fazla yaşanmaktadır. Buna yönelik  çalışmaların  yapılması ülke  ekonomisi açısından  büyük  önem taşımaktadır.

3-Nüfus  Artışı
Nüfus  artışı işsizliğe sebep olan  temel unsurlardan biridir. Ülkemizde  özellikle Doğu Bölgesinde ve kırsal  bölgelerde nüfus artışı oldukça yüksektir.  Bu nüfus artışından dolayı ortaya  çıkan  işsizliği  önlemek  için,  Doğu  Bölgelerimizdeki illeri yatırım teşvik programına alarak işsizliği önemli  ölçüde  düşürebiliriz.  Şu anda ülkemizde zaten teşvik programı Doğu Bölgesi ağırlıklı olarak oluşturuluyor.  Bu  durum ilerleyen dönemde ülke ekonomisine oldukça olumlu katkıda bulunacaktır diye düşünüyorum.

4-Yanlış  İstihdam  Politikasının  Uygulanması
Ülkemizde yaşanan  en büyük sorun bu olsa gerek diye  düşünüyorum.  Şöyle açıklayacak olursak;  ülkemizde belirli bir işi, o işte  uzman olan  kişilere değil de, o iş  ile alakası  olmayan ve  o  işten anlamayan kişilere bırakılması gibi  kötü bir  sistem  var.      Bu durumun  önlenmesi ve çözülmesi için  öncelikle eğitim sisteminde köklü değişiklikler yapılması gerektiğini  düşünüyorum. Bu değişiklikler yavaş  yavaş başlamış durumda  ancak bu  değişikliklerin hızlandırılması gerekiyor diye düşünüyorum.              Son olarak şunu belirtmek istiyorum;  ülkemizde başta üniversiteler olmak üzere, eğitim kurumlarında  verilen  eğitimin yetersiz ve başarısız olduğunu düşünüyorum. Ayrıca ülkemizde üniversitelerin bazı bölümlerinin  tamamen kapatılmaksızın kontenjanlarının düşürülmesi  gerektiğini  düşünüyorum.          *Ziraat Fakültesi, İİBF gibi fakültelerin bazı bölümleri (Bir İ.İ.B.F.’li olarak İ.İ.B.F.'  de şart olduğunu düşünüyorum.)  vs.

5-Özelleştirme  Yapılması 
Ülkemizin şu  anda  güncel  konusu olan "Özelleştirme"  mevzusu oldukça karışık bir durumdur. Özelleştirme işlemleri doğru yönlendirilirse  ekonomiye oldukça  olumlu getirisi olur ancak yanlış yönlendirilirse ülkede çok büyük  sorunlara yol açabilir. Mesela  zamanında  ülkemizde  devletin elinde olan TEKEL firması 2000 yılından sonra özelleştirilmesi  işlemlerine başlandı ve  nihayetinde özelleştirildi. Devlet  TEKEL firmasının özelleştirilmesi sırasında  işsiz  kalan işçileri devletin  farklı kurumlarında istihdam  ederek bu  durumu bir nebze de  olsa bertaraf  etmiştir.  Bu da  özelleştirmenin olumlu sonuçlanmasına katkıda bulunmaktadır.

AB ülkeleri ve ABD'ye bakacak olursak  hemen hemen  bütün  ekonomik faaliyetleri devletin  kontrolünde  olmak şartıyla  özel sektör üstlenmektedir.  Bende  Şeker Fabrikalarının  tamamının özelleştirilmesi  taraftarıyım. Ancak  bu fabrikalarının hepsinin aynı zaman zarfında  özelleştirilmemesi gerektiğini  düşünüyorum. Yani  bazı  Şeker Fabrikalarının  özelleştirilmesinin geciktirilmesi gerekiyor  diye  düşünüyorum.   İşsizlik  Oranları  ile  ilgili  son  cümlelerim Ülkemizin büyüme  oranları  son yıllarda  pozitif bir duruş sergiliyor. Ancak “Enflasyon Oranlarının” normal  seviyelerden  çok  yüksek çıkması istihdam  politikalarını  oldukça olumsuz  etkiliyor. Bu  yüzden  ülkemizde  ne kadar  yüksek büyüme oranı çıkarsa çıksın “Enflasyon Oranını”  düşüremezsek maalesef ki ekonomimize  önemli  boyutta etki edeceğini düşünmüyorum.

Dış ticaret açığı 2017 yılı  seviyesi  2010  yılı seviyesine  geri dönmüştür. Grafikte görüldüğü gibi dış  ticaret açığı 2016 yılında son 7  yılın  en düşük seviyesi olmuştur. Dış ticaret açığının  yüksek olması cari açığı yükseltmektedir.  Katma değeri yüksek ürünlerin üretilip ihraç edilmesi dış ticaret  açığını  düşürecektir  diye düşünüyorum.

Cari  açık; bir  ülkenin ithal ettiği malların  ihraç ettiği mallardan  fazla olması durumudur.
2011 yılı cari  açık rakamları  son  7  yılda  en  yüksek rakamlara  ulaşmış  durumda.                    2017 de cari  açık rakamları yükselişe geçmiş görünüyor.
Şahsi  görüşüm 2018 yılında cari açık  rakamlarının 45 milyar dolar seviyesini zorlayacağını  düşünüyorum.
Dış ticaret açığı ve döviz  kurundaki artışlar cari açığı en çok  etkileyen etkenlerdir. Bir ülkede  cari açığı düşürmek için katma değeri yüksek mallar üretmek gerekir. Ülkemizin dışa  bağımlılığı  maalesef  ki biraz yüksek. Ama dışa  bağımlılığı azaltmak  için oldukça  sıkı bir çaba  sergiliyoruz. Gerçekleşen teknolojik gelişmeler geleceğe umutlu bakmamızı sağlıyor.  Eğer bu  gelişmeler  duraksamadan  devam  ederse  ilerleyen 10  yıl ve 20 yıl  içerisinde  dünyanın gelişmiş ülkeleri arasında  yerimizi alacağımızdan hiç şüphem  yok.   Her zaman dile getirdiğim şu öneriyi tekrar belirtmek istiyorum.
"Bir  ülkeyi  gelişmiş ülkeler  arasında görmek  istiyorsanız,  öncelikle  o  ülkede yaşayan insanlara  kendi ürettikleri ürünleri sevdirmekle başlamalısınız."(Kişisel  görüşümdür.)

Yukarıda oluşturduğum tabloda  görüldüğü  gibi,  enflasyon  oranları birbirini  takip  eden yılların çoğunda  genellikle yükseliş  göstermiş.  2012 yılından itibaren yavaş yavaş artışlar başlamıştır.  2010 yılı  enflasyon  oranı 7 yıl  içerisinde  neredeyse  2 katına çıkmış. Bu durum gerçekten  çok sıkıntılı  bir durum. Enflasyon oranlarının yükselmesine iki  durum sebep olur.                            Bunlar :                                                                                (1) Toplam talep, toplam arzdan fazlaysa  fiyatlar yükselir.                                         
(2) Üretim maliyetleri  artıyorsa fiyatlar yükselir.      Bu iki durumun oluşmasında en  büyük  sebeplerden  biri olarak "Döviz Kurundaki Artış" diye düşünüyorum.  Çünkü  dövizdeki artış "Üretim Maliyetlerini"  oldukça yükseltmektedir. Dolayısıyla  bu durum mal ve hizmetlerin fiyatlarında  artışa  sebep oluyor ve enflasyon  yükseliyor. Enflasyonla  mücadelede doğru  politikalar bulunup uygulanırsa birkaç yıl içinde bu oranın  deflate edilip  normal seviyelere getirileceğini düşünüyorum. Ama  enflasyondaki oranının en  az bir yıl  daha yüksek  oranda  seyredeceğini  düşünüyorum

• Tübitak Yurtiçi Doktora Bursu
• Tübitak Yurtdışı Doktora Bursu
• Tübitak Yurtdışı Araştırma Bursu (Doktora Öğrencileri İçin)
• TEV Doktora Bursu
• Fulbright Doktora Bursu
• YÖK Doktora Bursu
• YÖK Doktora Araştırma Bursu
• Yabancı Hükümet Bursları
• İstanbul Ticaret Odası